Αρκουδοπούρναρο ή ίλεξ, το γούρι που στολίζει τις γιορτές
Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι ILEX aquifolium (Ίλεξ ο οξύφυλλος) και ανήκει στην οικογένεια των Οξυφυλλοειδών. Είναι αυτοφυές στα δάση της νότιας Αμερικής και φύεται σε δυτική και νότια Ευρώπη, βορειοδυτική Αφρική και νοτιοδυτική Ασία.
Το γένος ILEX περιέχει πολλά αειθαλή ή φυλλοβόλους θάμνους και δένδρα. Το χειμώνα έχουν κόκκινους (κυρίως), πορτοκαλί ή κίτρινους διακοσμητικούς καρπούς που χρησιμοποιούνται στη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση
Ανάλογα με τις παρυφές των φύλλων τους και για πρακτικούς λόγους διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες:
1) Λειόχειλα
2) Αγκαθωτά
3) Αγκαθωτά και οδοντωτά.
Αναπτύσσονται σε υγρά, καλά στραγγιζόμενα, γόνιμα εδάφη και ηλιόλουστες ή σκιασμένες θέσεις. Φυτεύονται μεμονωμένα, σε φράχτες και γλάστρες. Πολλαπλασιάζονται με ημιξυλώδη μοσχεύματα, το καλοκαίρι. Κλαδεύονται μόνο για να διατηρήσουμε το σχήμα τους, ενώ δέχονται και κλάδεμα μορφοποίησης.
Το αρκουδοπούρναρο το συναντούμε στη χώρα μας με τα κοινά ονόματα αρκουδοπούρναρο, αρκουδοπούρνι, γκι, μηλιοπούρναρο, λιαπουρνιά, λιόπρινο, ελαιόπρινο, λιόπουρνο, λαύρος, ήμερο πουρνάρι. Το συναντούμε σε δάση, ιδιαίτερα φυλλοβόλων δέντρων, ανάμεσα σε καστανιές και οξιές.
Είναι χαρακτηριστικό αειθαλές δενδρύλλιο το ύψος του οποίου φτάνει τα 10, σε μερικές περιπτώσεις και τα 20 μέτρα. Συνήθως όμως κλαδεύεται και παραμένει θάμνος.
Ο κορμός του φυτού μπορεί να φτάσει σε διάμετρο από 40 έως 80 εκατοστά και ο φλοιός είναι λείος.
Τα κλαδιά είναι πράσινα. Φύλλα έμμονα, βαθυπράσινα, λαμπερά, κηρώδη και δερματώδη. Έχουν μήκος 5-12 εκατοστά , πλάτος 2-6 εκατοστά και 3 έως 5 αιχμηρά αγκάθια σε κάθε πλευρά. Κοντά στο χώμα τα φύλλα είναι πολύ αγκαθωτά.
Άνθη μικρά, λευκά με 4 πέταλα, ενωμένα σε κόρυμβο, τα αρσενικά και θηλυκά πάνω σε διαφορετικά δέντρα (δίοικο φυτό). Ο επικονιασμός τους γίνεται με τις μέλισσες.
Οι καρποί είναι ράγες με χρώμα κόκκινο-κοραλλιού, ωριμάζουν το φθινόπωρο και διατηρούνται κατά τον χειμώνα. Οι καρποί έχουν διάμετρο 6-10 χιλιοστά.
Είναι πολύ πικροί λόγω της ιλικίνης που περιέχουν και για τον λόγο αυτό τα πουλιά σπάνια το αγγίζουν και αυτό στα τέλη του χειμώνα, όταν το κρύο τους έχει κάνει μαλακότερους και πιο εύγευστους.
Ιστορικά στοιχεία:
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Τους αρχαίους χρόνους, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα το αρκουδοπούρναρο έφερνε γούρι, έδιωχνε τα μάγια, το κάψιμο στον κήπο έδιωχνε τα φαντάσματα, επίσης έφερε ευτυχία στα νεόνυμφα ζευγάρια.
Ο Διοσκουρίδης συνιστούσε τον ιξό του δέντρου κατά των εγκαυμάτων και σαν κολλώδιο (διάλυμα κολλοδιοβάμβακος εντός μείγματος οινοπνεύματος και αιθέρος που χρησιμοποιούσαν στην θεραπευτική).
Ο Παράκελσος χρησιμοποιούσε το αφέψημα των φύλλων κατά του αρθριτισμού.
Στα τέλη του 18ου αιώνα το χρησιμοποιούσαν πολύ σαν σπουδαίο αντιπυρετικό.
Για πολλούς αιώνες το φυτό το θεωρούσαν ιερό.
Το μετέφεραν στο σπίτι για προστασία. Συμβόλιζε την υπόσχεση της νέας ζωής στο καταχείμωνο, ενώ αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των εορτών των Χριστουγέννων. Το θεωρούσαν γιατρικό για λοιμώδεις παθήσεις, όπως η ελονοσία και η ευλογιά. Στη Βόρεια Αμερική, η φυλή Μικμάκ χρησιμοποιούσε τις ρίζες του φυτού, ενάντια στον βήχα και τη φυματίωση.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Τα φύλλα του φυτού είναι άοσμα, άγευστα, στυφά και πικρά.
Τα φύλλα περιέχουν κερί, χλωροφύλλη, γόμμα, οξικό κάλιο, υδροχλωρικό κάλιο, ασβέστιο, καφεΐνη, καφετανικό οξύ και μια πικρή ουσία, την ιλικίνη. Δεν περιέχουν αιθέριο έλαιο.
Ο φλοιός είναι πλούσιος σε πηκτίνη και περιέχει μια κίτρινη χρωστική, την ιλιξανθίνη. Τα φύλλα περιέχουν επίσης θεοβρωμίνη, που ασκεί επίδραση στην καρδιά.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Το φυτό ανθίζει Μάιο και Ιούνιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται συνήθως τα νεαρά φύλλα του φυτού, τα οποία συλλέγονται συνήθως τον Ιούνιο. Σε διάφορες περιοχές του κόσμου όμως χρησιμοποιούνται επίσης ο φλοιός, οι καρποί και οι ρίζες του φυτού, που συλλέγονται όλες τις εποχές γατί διατηρούν τις ιδιότητές τους όλες τις εποχές του χρόνου.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Οι ράγες του φυτού είναι τοξικές. Άλλοτε το βότανο το χρησιμοποιούσαν ως θεραπευτικό, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται σπάνια. Τα φύλλα θεωρούνται εφιδρωτικά και διουρητικά. Το ρόφημα των φύλλων διεγείρει το νευρικό σύστημα περισσότερο από τον καφέ και το τσάι. Παρά την διέγερση όμως που προκαλεί, ελαττώνει την αρτηριακή πίεση και αυξάνει την εφίδρωση.
Οι καρποί θεωρούνται εμετικοί, καθαρτικοί και επουλωτικοί. Διεγείρουν τα πεπτικά όργανα και φέρνουν τάση προς εμετό και καθαρτικές κενώσεις. Για εξωτερική χρήση, οι καρποί κονιορτοποιούνται και επιθέτονται πάνω σε πληγές για να σταματήσει η αιμορραγία.
Το βάμμα των φύλλων, συνίσταται ως διουρητικό και αποτελεσματικό εναντίον της χρόνιας βρογχίτιδας, των ρευματισμών, κατάρρους, εμπύρετα, πλευρίτιδα και αρθρίτιδα.
Το αρκουδοπούρναρο, είναι ένα από τα ανθοϊάματα του Μπαχ το οποίο χορηγείται «σε όσους βιώνουν ζήλια, φθόνο, εκδικητικές τάσεις και καχυποψία».
Αναλυτικότερα, το ανθοΐαμα δίνεται σε άτομα που έχουν φόβο, ζήλια, οργή, καχυποψία ή μίσος. Αυτά τα άτομα βγάζουν τον κακό εαυτό τους. Τους αρέσει να βλέπουν αυτές τις αρνητικές καταστάσεις που έρχονται σε αντίθεση με την αγάπη που είναι από τις μεγαλύτερες δυνάμεις.
Αυτή η συμπεριφορά όμως δεν φθείρει μόνο τον ίδιο αλλά και τους γύρω του. Το ίαμα βοηθάει ώστε το άτομο να προσφέρει ανοιχτά ότι καλό έχει και να μην ζητάει αντάλλαγμα. Επίσης θα μπορεί να χαίρεται την καλοτυχία των άλλων, την χαρά και την ευτυχία τους ακόμα και αν ο ίδιος έχει πάρα πολλά δύσκολα προβλήματα να αντιμετωπίσει.
Παρασκευή και δοσολογία:
Το βότανο παρασκευάζεται ως αφέψημα. Σε ένα λίτρο νερό μπαίνουν 30 έως 60 γραμμάρια ξηρού βοτάνου.
Προφυλάξεις:
Οι καρποί του φυτού είναι δηλητηριώδεις. Η χρήση τους μπορεί να προκαλέσει εμετό, διάρροια και υπνηλία, αλλά οι παρενέργειες δεν περιορίζονται εκεί.
Η ιλικίνη που περιέχουν προκαλεί ενοχλήσεις στο στομάχι και τα έντερα, ενώ άλλα συστατικά είναι επιβλαβή για το νευρικό σύστημα και την καρδιά. Η κατάποση μόλις 20 καρπών του φυτού μπορεί να αποβεί μοιραία.
Δείτε ακόμη: Μποτσίκι, κρεμμύδα ή σκιλλοκρέμμυδο, το γούρι της Πρωτοχρονιάς
Ρόδο της Ιεριχούς: Σύμβολο καλοτυχίας, υγείας, αφθονίας
Ιξός-Γκι: Εκτός από γιορτινό, ένα πολύ σημαντικό αντικαρκινικό φυτό
Ποϊνσέτια ή Αλεξανδρινό – Euphorbia pulcherrima: Το λουλούδι των εορτών
Το σπάσιμο του ροδιού, την Πρωτοχρονιά!
7 έθιμα για το καλό του χρόνου
Απίθανα μυστικά μαγειρικής για το γιορτινό τραπέζι!
Γιορτινή και μεθεόρτια αποτοξίνωση
*Άρθρο του Σάκη Κουβάτσου στα Χανιώτικα νέα Αρκουδοπούρναρο ή ίλεξ, το γούρι που στολίζει τις γιορτές
